وقتی مغز کودک درست فرمان نمی دهد - مجله مستانه

دکتر سوزان امیرسالاری، فوق تخصص مغز و اعصاب بچه ها

از هر هزار نوزادی که به دنیا می آیند 2 نفرشان دچار فلج مغزی می شوند

در ایران آمار دقیقی از تعداد بیماران فلج مغزی نداریم اما در کشورهای پیشرفته از هر هزار نوزادی که متولد می شوند 2 تا 5/2 کودک دچار فلج مغزی می شوند. نکته جالب توجه اینکه با وجود پیشرفت قابل ملاحظه مراقبت مادران در دوران بارداری و مراقبت حین زایمان در چند دهه اخیر از شیوع فلج مغزی کاسته نشده است.

فلج مغزی (CP) شامل یک گروه ناهمگون از نشانگان غیرپیشرونده است و مشخصه آن اختلال در عملکرد حرکتی و حفظ شرایط بدن است. شدت بیماری در بچه ها فرق دارد. مغز بیماران فلج مغزی به صورت غیرطبیعی به تکامل می رسد و اختلالات اغلب در مراحل اولیه تکامل کودک رخ می دهد. در یک فرد طبیعی حرکات ارادی باید پیچیده، هماهنگ و متنوع باشد اما در بیماران مبتلا به فلج حرکات به صورت ناهماهنگ، محدود و تکراری انجام می شود. بیماران برای حرکت اعضا تلاش زیادی می کنند و خیلی زود هم خسته می شوند.

فلج مغزی از کجا شروع می شود؟

عوامل متعددی از قبیل ژنتیک، اختلال های سوخت وساز، عفونت ها، کاهش خون رسانی به مغز و علل اکتسابی (ضربه مغزی) در بروز فلج نقش دارند ولی میزان شیوع فلج مغزی در نوزادان نارس و دوقلویی یا چندقلویی بیشتر است.

عوامل خطرساز برای ایجاد فلج مغزی به 3 گروه عمده تقسیم می شوند:

- عوامل خطرساز قبل از بارداری:

وجود سابقه فامیلی فلج مغزی یا عقب ماندگی ذهنی، سابقه از بین رفتن جنین های قبلی مادر

- عوامل خطرساز حین بارداری و زایمان:

پایین بودن شرایط اقتصادی ـ اجتماعی مادر، فشارخون بارداری، زیاد بودن حجم مایع دور جنین، کمی رشد جنین در داخل رحم، خونریزی در 3 ماهه سوم بارداری، بارداری چندقلو، وجود ناهنجاری های جسمی در جنین و اختلال تشنجی مادر

- عوامل خطرساز بعد از تولد:

آسیب مغزی نوزاد در اثر زردی شدید یا کاهش اکسیژن رسانی به مغز نوزاد.

فلج مغزی اسپاستیک

شایع ترین نوع فلج مغزی که در 70 تا 80 درصد بیماران دیده می شود با سفتی عضلات، اندام ها و تشدید بازتاب های عصبی همراه است. افراد مبتلا حرکات ارادی را به آهستگی و با تلاش فراوان انجام می دهند و خیلی زود خسته می شوند و بیماران در انجام حرکات ظریف (مثل باز کردن و بستن دکمه لباس) هم مشکل دارند.

فلج مغزی دیس کینتیک

حدود 10 تا 15 درصد از بیماران نوع دیگری از فلج دیده می شود که به علت نرسیدن اکسیژن، هنگام تولد یا در اثر زردی شدید نوزادان است. نوزادان در ابتدا شل و خواب آلود هستند و حرکات ارادی کمی دارند ولی بعد از مدتی حرکات غیرارادی مکرر و غیرقابل کنترلی پیدا می کنند. این نوع فلج در نوزادان رسیده (ترم) بیشتر از نوزادان نارس مشاهده می شود.

نوع نادر فلج مغزی

این نوع که کمتر از 5 درصد بچه ها را شامل می شود با عدم تعادل در حرکات و گفتار همراه است و علل مختلفی برای آن مطرح شده که می توان از وقایع ابتدای بارداری و عفونت ها نام برد. در بسکمک از نوزادان، علایم صدمه به مخچه را می توان دید.

مشکل های همراه با فلج مغزی

فلج مغزی اغلب با اختلال های عملکرد مغز از قبیل ناتوانی ذهنی، اختلال های یادگیری، اختلال های رفتاری و هیجانی، اختلال در حرکات چشم و بینایی، اختلال تکلم، تشنج، یبوست و اختلالات در کنترل ادراری و.... همراه است. فلج مغزی به طور ثانویه سبب کاهش تغذیه، کاهش رشد جسمی، مشکل های ارتوپدی (دررفتگی و نیمه دررفتگی مفاصل) و کاهش تراکم استخوان ها می شود.

آیا فلج مغزی درمان دارد؟

فلج مغزی درمان قطعی ندارد اما می توان با یک کار گروهی شدت مشکل های بیماران فلج مغزی را کاهش داد. به علت انعطاف پذیری سلول های مغز در 2 سال اول تولد شروع هر چه سریع تر درمان توان بخشی سبب پاسخ بهتری خواهد شد.

مشکل عمده در فلج مغزی

یک مشکل اصلی در بچه ها فلج مغزی وجود سفتی در عضلات اندام هاست. روش اصلی برای کاهش سفتی عضلات انجام اقدامات توان بخشی شامل کاردرمانی، فیزیوتراپی و آب درمانی است. این اقدام ها بهتر است هفته ای یک بار از طریق درمانگر مربوطه و روزی یک ساعت از طریق والدین انجام شود. اقدامات توان بخشی علاوه بر کاهش سفتی عضلات، باعث بهبود حرکات و جلوگیری از تغییر فرم مفاصل می شود. استفاده از وسایل ارتوپدی مثل انواع اسپلینت صندلی های مخصوص و کفش طبی ممکن است برای بیماران مفید باشد. برخی از بچه ها باوجود انجام مداوم روش های توان بخشی بعد از سن 2 تا 3 ماهگی همچنان با سفتی شدید عضلات روبرو هستند و سفتی عضلات مانع حرکت کودک می شود و برای از بین بردن سفتی گاهی پزشک متخصص مغز و اعصاب بچه ها یا متخصص ارتوپد آمپول های تزریقی برای کاهش سفتی تجویز می کند. اگر بعد از سن 5 سالگی کماکان این سفتی عضلات اصلاح نشود و مانع راه رفتن مستقل کودک شود انجام عمل جراحی بسیار کمک کننده است.

نکته آخر

برای بهبود جویدن، بلعیدن و تکلم بچه ها گفتاردرمانی و برای اصلاح مسائل رفتاری و مشکل های یادگیری رفتار درمانی و کار درمانی ذهنی توصیه می شود.

بچه های که دچار انحراف چشم (لوچی) و سایر مشکل های چشمی هستند با استفاده از عینک و بستن متناوب چشم ها و گاهی انجام عمل جراحی (بعد از 4-3 سالگی) بهبودی خود را باز می یابند. برخی از بچه ها تشنج دارند و برای درمان تشنج مصرف داروهای ضدتشنج به مدت 4 سال یا بیشتر توصیه می شود. در صورت وجود یبوست مصرف رژیم غذایی ملین و داروهای ملین کمک کننده است و اگر اختلال در ادرارکردن دارند، مراجعه به متخصص کلیه و مجاری ادرار مشکل ادراری بچه ها را برطرف می کند.

منبع:هفته نامه سلامت

/ج

منبع: راسخون